Historyczna pułapka polityki rosyjskiej czyli dlaczego Putinowi nie opłaca się wojna z Polską

Kilkanaście dni temu ambasador Rosji w Polsce Siergiej Andrejew udzielił wywiadu portalowi ONET. Cała rozmowa została skoncentrowana wokół kwestii historycznych, a Pan Ambasador skupił właściwie całą swoją uwagę na zagadnieniu ochrony sowieckich pomników znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej.

Treść tej rozmowy jest zasmucająca z wielu względów. Oczywiście największym problemem jest to, że Pan Ambasador w żadnym razie nie tylko nie rozumie, ale nawet nie usiłuje zrozumieć tego, że Polacy mają diametralnie odmienny pogląd na temat „wyzwolenia” Polski przez armię sowiecką w latach 1944/1945. Towarzyszy temu brak jakiejkolwiek wrażliwości na stanowisko polskie w odniesieniu do tego, czym była sowiecka obecność w Polsce po 1945 roku aż do 1992 roku i czego świadectwem były wznoszone w tym okresie pomniki sławiące dokonania armii sowieckiej.

Bardziej od tego zasmucające jest to, że funkcję Ambasadora w naszym kraju pełni człowiek, który jest w stanie powiedzieć w rozmowie kierowanej do Polaków, iż „akt ocalenia Polski przez Armię Czerwoną jest niepodważalny”.

Jeszcze bardziej zasmucające jest to, że według strony rosyjskiej stanowisko Polski w sprawie sowieckich pomników „przekreśla szanse na normalizację stosunków Kremla z Warszawą.” Ambasador Siergiejew w istocie swoimi wywodami czyni wszystko, by takie stanowisko Rosji uzasadnić.

Czyni to jednak w sposób bardzo „sowiecki”, bowiem jego wywody sprawiają wrażenie całkowitego wyabstrahowania od realnej rzeczywistości i problemów relacjach dwustronnych.

I tu docieramy do sprawy najbardziej moim zdaniem zasmucającej. Rosja przez minione lata nieustannie podnosiła, iż najważniejszą przeszkodą w unormowaniu relacji polsko – rosyjskich jest niezdolność strony polskiej do oderwania się w myśleniu o tych bieąacych i przyszłych relacjach od historycznych „ciężąrów” uwikłania. Minister Ławrow wielokrotnie podkreślał, jak ciężko rozmawia się z Polakami, którzy zamiast myśleć o przyszłości, ciągle wracają do Katynia i wywózek na Sybir, zapominając iż Rosjanie byli ofiarą podobnych zbrodni.

Dzisiaj, kiedy nowy rząd podjął próbę nawiązania dialogu w celu ustalenia ewentualnych dróg wyjścia z impasu w relacjach wzajemnych, Rosja rozpoczyna „wojnę pomnikową”. Pokreślmy tutaj, że działania polskich samorządów względem sowieckich pomników, w żaden sposób nie dotykają cmentarzy wojennych żołnierzy armii sowieckiej, którzy polegli na ziemiach polskich. Polska z nawiązką wykonuje tu swopje międzynarodowe zobowiązania do pieczy nad tymi miejscami.

Jest jednak oczywiste, że „wojna pomnikowa” jest narzędziem do realizowania scenariusza konfrontacyjnego, który ma stanowić jeden z pretekstów do budowania wobec Polski atmosfery nieufności ze strony partnerów w NATO. Jest też narzędziem budowania w społeczeństwie rosyjskim niechęci czy wręcz wrogości wobec Polski. Warto tu zwrócić uwagę, że sam Ambasador podkreśla że do ubiegłego roku w Rosji nie było żadnych antypolskich nastrojów. Najwyraźniej „wojna pomnikowa” ma za zadanie nadrobić to niedociągnięcie. Jeśli tak, to oczywiste że ma to służyć jakiemuś dalej idącemu scenariuszowi.

I tu dotykamy istoty problemu. Polska na przestrzeni ostatnich lat wielokrotnie dawała wyraz zaniepokojeniu rosnącą agresywnością polityki rosyjskiej w Europie. Być może Pan Ambasador zapomniał, więc wartu mu przypomnieć, że to nie Polska dokonała agresji na Gruzję i faktycznej aneksji części terytorium tego państwa, to nie Polska zajęła Krym i dokonała jego sprzecznej z prawem międzynarodowym aneksji, to nie Polska wspiera separatystów wschodnioukraińskich i nie Polska zainicjowała trwającą tam wojnę domową, to nie Polska dokonała radykalnej militaryzacji enklawy królewieckiej, to nie Polska rozbudowuje swoje bazy wojskowe na Białorusi i perroruje o „korytarzu suwalskim”, to nie Polska wreszcie stosuje agresywną i niebezpieczną retorykę wobec państw bałtyckich.

Jestem daleki od apriorycznego potępiania polityki rosyjskiej w każdym miejscu i w każdym wymiarze. Jestem w stanie zaryzykować nawet twierdzenie, że w wielu sytuacjach polityka Putina dobrze przysłużyła się osłabieniu napięć międzynarodowych. Uważam, że rosyjska akcja w Syrii, choć niepotrzebnie nazbyt brutalna, jednak przyczyniła się znacząco do zracjonalizowania stanowiska amerykańskiego i daje szansę na uspokojenie tamtejszej sytuacji. Sądzę również, że niezależnie od czeczeńskich reminiscencji, Rosja na ogół dobrze zdaje egzamin w powstrzymaniu islamskiego radykalizmu w Azji centralnej. Nie jestem histerycznym rusofobem, ani „agentem Kremla”, staram się patrzeć z dystansem na poczynania każdego polskiego sąsiada.

Dlatego opisany przeze mnie ciąg zdarzeń politycznych w regionie odbieram – jak większość Polaków – nie w kategoriach antyrosyjskiej czy antyputinowskiej fobii, tylko jako rosnące zagrożenie polskiej suwerenności. To dlatego Polska podjęła zdecydowane działania, aby wobec poczynań, które zdają się przeradzać w niekontrolowaną spiralę, wzmocnić swoją pozycję. Jest oczywiste, że rosyjskie podrażnienie w ostatnich miesiącach wynika ze zdecydowanych działań Polski na rzecz wzmocnienia tzw. wschodniej flanki NATO oraz ustanowienia stałej obecności zwłaszcza wojsk amerykańskich na terenie RP. Także zapowiedzi dowództwa NATO o objęciu szczególną troską przesmuku suwalskiego, musiały spotęgować rosyjską drażliwość. „Wojna pomnikowa” jest rzecz jasna tematem zastępczym – rozumiemy to dobrze – a problem tkwi gdzie indziej, choć nie można go, z bardzo różnych powodów, wypowiedzieć wprost. Jednak przejście Rosji w dialogu z Polską na pozycję debaty historycznej, oznacza głęboki krok wstecz na pozycje, które racjonalna polityka rosyjska w ostatnich latach starała się eliminować po swojej stronie. Czy to się jednak Rosji opłaca ?

Jest to pytanie na dziś fundamentalne, bowiem krymski sukces jak się zdaje zawrócił w głowie planistom rosyjskim. Operacja ta przeszła stosunkowo gładko, Rosjanie sądzili że szybko odbiją też Ukrainę, a pod ich presją państwo to runie jak domek z kart. To dlatego, już we wstępnym etapie operacji w Donbasie uruchomili także wyprzedzająco różne instrumenty mające wkrótce podbudowywać ich aktywność wobec państw bałtyckich, a następnie Polski.

Jednak mimo postępującej autodestrukcji Ukrainy, Rosja nie zdołała osiągnąć tam zakładanych celów. Co więcej, sytuacja uległa niekorzystnemu dla niej zapętleniu, a spowolnienie działań spowodowało jednocześnie zdynamizowanie działań po stronie racjonalnej części NATO i Amerykanów. Rosja zatem winna szukać na obecnym etapie dróg do wyjścia z pułapki w której ugrzęzła, a z tego punktu widzenia nie leży w jej interesie dalsze napinanie stosunków z Polską.

Strona Polska dała Moskwie jasny sygnał, że chce rozmawiać na racjonalnych podstawach, bowiem oba państwa są w pewnym sensie na siebie skazane. Strona polska wyraźnie zasygnalizowała, iż inaczej niż poprzedni rząd nie zamierza się bezmyślnie angażować w konfrontację rosyjsko – ukraińską, zdystansowała się wobec nieproduktywnego dialogu w formacie mińskim. Jestem przekonany, że strona polska mogłaby dziś odegrać pozytywną rolę w dialogu ukraińsko – rosyjskim i to pośrednictwo mogłoby być o wiele bardziej efektywne niż „arbitraż” niemiecko – amerykański. Wymagałoby to oczywiście z jednej strony solidnego podejścia do takiego zadania przez Polskę, zwłaszcza naszej umiejętności nabrania równego dystansu do obu stron tego bezsensownego konfliktu. Z drugiej strony konieczne byłoby odejście Rosji od eskalowania konfrontacji historycznej oraz odejścia od agresywnej retoryki w odniesieniu do obszaru środkowoeuropejskiego. Być może wartościową inicjatywą byłoby zaangażowanie do tego pośrednictwa także Węgier, których przywódca pokazał w ostatnich latach umiejętność prowadzenia polityki racjonalnej, a nie egzaltowanej i skoncentrowanej na symbolach.

Wojna czy konfrontacja z Rosją, nie tylko pomnikowa, nie opłaca się Polsce. Takie przekonanie jest w Polsce powszechne. Ale ani wojna, ani konfrontacja z Polską nie leży też w interesie Rosji. Dalsze eskalowanie napięć na tym kierunku, skutkować bowiem będzie coraz większą izolacją Rosji od Europy. Skutki ekonomiczne i społeczne takiej ewolucji będą dla Rosji w dłuższej perspektywie bardzo negatywne. Już dziś widać jak rosyjskie działania w ostatnich latach spowodowały osłabienie ekonomicznych perspektyw relacji Rosji z Europą. Rosji nie stać na kontynuowanie tego kursu, ale robi wszystko, aby potęgować negatywne skutki swoich działań.

Polityka polska musi zachować w istniejącej sytuacji rozsądek. Nasze dążenie do umocnienia możliwości obronnych oraz rozbudowy wzajemnych relacji państw Europy środkowej, nie powinno być orientowane antyrosyjsko. Wielu partnerów w tym regionie nigdy bowiem nie zaakceptuje takiego kierunku wykorzystania tej wspólnoty (choćby kluczowi gracze jak Węgry czy Czechy). Z naszego punktu widzenia ważniejszym konkurentem na tym obszarze pozstają Niemcy niż Rosja. Paradoksalnie, brak antyrosyjskości wzmocni tylko tendencje na równoległe uniezależnienie się od dominacji niemieckiej w regionie.

Na dziś zatem, najważniejszym zadaniem dla polityki polskiej powinno być podjęcie próby subtelnego arbitrażu pomiędzy Rosją i Ukrainą. Taka mądra inicjatywa będzie służyć wszystkim trzem państwom i całemu regionowi. Warto zatem w interesie szerszym taką grę podjąć.